TYPHOID & KIPINDUPINDU

                             TYPHOID   NA  KIPINDUPINDU

Magonjwa haya mawili ni miongoni mwa magonjwa yaliyo katika kundi la magonjwa yaenezwayo kwa njia ya maji na chakula . Pia huambukizwa na vimelea vya aina tofauti ya bacteria .Ni magonjwa hatari endapo hayakupatiwa tiba sahihi mapema.


            TYPHOID

Typhoid fever ni ugonjwa hatari unaosababishwa na vimelea aina ya bacteria viitwavyo Salmonella typhi ;ambavyo hushambulia mwili kwa kutoa sumu ambazo huleta dalili mbalimbali kwenye miili yetu..



           DALILI ZA MTU MWENYE TYPHOID

1.  Maumivu ya tumbo kwa mda mrefu
2. Kushindwa kupaata choo kwa urahisi ( constipation)
3. Kupanda kwa jotoridi  mwili na  homa (karibu 39' C au 103 F)
4. Kupatwa na vidonda vidogo  vyekundu(rose spots)
5. kupata matatizo ya akili endapo typhoid haikutibiwa mapema
   

   
.
                                      NJIA ZA KUENEA KWA TYPHOID

                 

1. Typhoid huenea kwa njia ya maji na chakula kama  havikuandaliwa kuwa salama kwa matumizi ya binadamu. Maji machafu ni mazingira mazuri kwa ukuaji wa bacteria wa ugonjwa huu .Maji machafu kutoka chooni au mtaroni yaweza kuwa na vimelea ambavyo vimetoka kwa mtu ambaye ni mgonjwa au ambaye ametibiwa lakini vimelea vikabaki mwilini mwake (carrier). Pindi maji haya yanapochanganyika na maji safi na salama au kutumika kupika chakula ambachohakikuchemka vizuri huingia katika miili yetu.

     
2.Uandaaji vyakula unaweza kuwa moja ya njia ya kuenea kwa typhoid. Mtu mwenye maambukizi ya ugonjwa huu anaweza kuacha vimelea kwenye matunda na vyakula . Vyakula na matunda yaliyotayarishwa kwa njia hii huwa na uwezekano mkubwa wa kueneza typhoid.


                       NJIA ZA KUJIKINGA (KUZUIA)  NA TYPHOID

1. Osha matunda vizuri kabla ya kula.Tabia hii pamoja na kuosha viungo kama nyanya,mboga za majani na pilipili hoho kabla ya kuvipika. , itasaidia kuondoa vimelea ama kuvipunguza kabla ya kupika, hivyo kupunguza athari zinazoweza kujitokeza ikilinganishwa na kutozingatia usafi wa vitu hivi.

2. Nawa mikono kwa maji na sabuni kabla ya kula chakula,.Kunawa mikono kwa sabuni (medicated soap) kunaweza kuondoa vimelea ambavyo vingeweza kusababisha magonjwa kwa kuwa sabuni huua vijidudu vya magonjwa.

    

   3. Tumia  maji ya kunywa yaliyo  safi na salama . Maji ya kunywa yanaweza kuwa salama endapo yatachemshwa vizuri na kuhifadhiwa katika mazingira masafi ama kwa kuyatibu  kwa kutumia  dawa kama vile water guard. Jenga mazoea ya kunywa maji safi kila mahali unapokuwa kuepusha hatari ya kupata typhoid.

4.Chanjo ya typhoid hutolewa   na baadhi ya nchi duniani kama vile Uingereza ili kupunguza kasi ya ueneaji wa typhoid. Njia hii bado haijaanza kutumika na nchi nyingi duniani hasa  zile zinazoendelea .Endapo njia hii ikifanikiwa kutumika nchini kwetu tutaweza kupunguza kasi ya maambukizi na ueneaji wa typhoid.



                                      KIPINDUPINDU 

Vibrio cholerae

Kipindupindu ni ugonjwa unaosababishwa na bacteria aina ya vibrio cholerae ambao hushambulia mfumo wa chakula hasa kwenye utumbo  kwa kutoa sumu iitwayo enterotoxin ;ambayo husababisha maji mengi kutoka mwilini na kujaa kwenye utumbo (intestinal lumen) na kupunguza uwezo wa kusharabiwa kwa maji kuingia kwenye mfumo wa mzunguko wa damu. Hali hii hupelekea  kuharisha sana na kupoteza maji mengi mwilini.


  DALILI ZA KIPINDUPINDU

1. Kuongezeka kwa mapigo ya moyo
2. Kushuka kwa shinikizo la damu
3. Ngozi ya mwili kukakamaa na kupoteza uwezo wa kuvutika (elasticity)
4. Kukauka mdomo na macho 
5. Kusikia kiu ya kunywa maji na kubanwa misuli(Muscle cramp)

Dalili hizi hutokea kutokana na kupotea kwa maji  na ions kwenye mwili kutokana na kuharisha mfululizo kwa muda mrefu.
 
NJIA ZA KUENEA KWA  KIPINDUPINDU  

1. Kipindupindu huenezwa hasa kupitia chakula na maji yaliyo na vimelea vya ugonjwa. Kwenye maeneo ambayo usafi hauzingatiwi ni miongoni mwa maeneo yaliyo kwenye hatari na kukumbwa na mlipuko wa ugonjwa wa kipindupindu.Mfano katika makazi ya wakimbizi ni rahisi kuchaganyika vyanzo maji safi na machafu.

2.Kutokutumia choo kwa ajili ya kujisaidia  na kujisaidia ovyo,huweza kusababisha bacteria kutoka kwa mgonjwa wa kipindupindu na kuingia kwenye vyanzo vya maji safi. Pindi mtu atakapotumia maji yaliyo na vimelea vya ugonjwa, atapata kipindupindu .

3.Kula matunda pasipo kuyaosha ni hatari kwa afya zetu kwani yaweza kuwa na vimelea vya kipindupindu. Mtu atakapokula matunda huingiza na bacteria mwilini mwake ambao huweza kuleta ugonjwa huu ama magonjwa mengine kama typhoid.

             NJIA ZA KUJIKINGA NA KIPINDUPINDU

1. Tumia maji safi na salama
2. Tumia choo kwa haja kubwa na ndogo
3. Osha matunda kabla ya kula
4. Epuka kula vitu maeneo yenye msongamano wa watu 

LINKS:

http://www.webmd.com/a-to-z-guides/cholera-faq#1

http://emedicine.medscape.com/article/231135-medication

http://cdn.phys.org/newman/gfx/news/hires/cholerastalk.jpg

Prepared by Andrew Luhusa ;MD Student at  Muhimbili University of Health and Allied Sciences(MUHAS)

                                              15  Sept 2016